Intrinsic Counseling

Empathie. Elk levend wezen wordt er mee geboren. We hebben empathie immers nodig om emotionele verbindingen aan te gaan met andere levende wezens. Dieren gebruiken het zelfs als communicatiemiddel binnen hun kudde, roedel, zwerm of vlucht. Empathie zonder grenzen kan echter aanvoelen als een vloek. Van zodra je je grenzen leert stellen en de kracht van empathie leert ontdekken, kan empathie evenwel een ware zegen worden.

Wat is empathie?

Empathie betekent, dat iemand oog heeft voor de gevoelens van anderen. Empathie maakt, dat iemand van nature medelevend is. Zo iemand is voorkomend en beleefd en helpt graag waar hij of zij kan. Een empathisch persoon heeft de gave om de wereld te zien vanuit het standpunt van de andere en zich in te leven in de gevoelens van anderen.

Iemand die te empathisch is, kan echter zo erg bezig zijn met de gevoelens van anderen, dat hij of zij het gevoel heeft ze als een spons te absorberen en er door leeggezogen te worden. Door te medelevend te zijn, kunnen bovendien de eigen doelstellingen uit het oog verloren worden. Het verlangen om te dienen en te behagen, kan het iemand met te veel empathie moeilijk maken om verzoeken af te wijzen en nee te zeggen, waardoor ze zich vaak uitgeblust kunnen voelen en in een burn-out kunnen geraken.

Er zijn ook mensen die zo empathisch zijn, dat ze compleet overweldigd worden door alles wat ze voelen, niet meer kunnen onderscheiden wat van hen is en wat van iemand anders is en ze door de overprikkeling blokkeren en gevoelloos worden of net hyperactief en hypergevoelig worden. Dit komt vaak voor bij neurodiverse personen – voornamelijk vrouwen, maar evengoed mannen – die zich ergens op het spectrum van ASS en/of ADHD bevinden. Er wordt namelijk onterecht beweerd, dat mensen op het autismespectrum geen empathische vermogens zouden hebben. In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, zijn bepaalde mensen op het neurodivers spectrum vaak zelfs hoogbegaafd op dit vlak.

De noodzaak van grenzen

Empathie kan evenwel maar ingezet worden als effectieve kwaliteit/gave indien de persoon in kwestie zijn of haar grenzen kent en in staat is deze te stellen. Empathie zonder grenzen staat namelijk gelijk aan zelfvernietiging.

Tekenen dat je geen of te weinig persoonlijke grenzen stelt, zijn onder meer:

• Je laat je niet horen als je onbehoorlijk behandeld wordt;
• Je geeft te veel van je tijd weg aan anderen;
• Je gaat akkoord met iets waarover je eigenlijk niet akkoord bent;
• Je voelt je schuldig als je tijd aan jezelf spendeert;
• Je voelt je als vanzelfsprekend beschouwd door anderen;
• Je hebt toxische relaties (professioneel en privé);
• Je hebt een chronische angst over wat anderen van je denken;
• Je hebt voortdurend angst om anderen te kwetsen;
• Je deelt te veel details over je leven met anderen;
• Je voelt je voortdurend een slachtoffer;
• Je trekt mensen aan, die je proberen te controleren, misbruiken of domineren.

Als je jezelf hierin herkent, is het tijd om je grenzen (terug) te leren kennen en stellen. Gezonde grenzen stellen, doe je onder meer door:

• Nee te zeggen tegen dingen, die je niet wilt doen of waarvoor je de middelen (tijd, energie, geld, vaardigheden, kennis, …) niet hebt;
• Afstand te nemen van personen, conversaties en omstandigheden, die schadelijk zijn voor jou;
• Anderen te vertellen hoe je behandeld wilt worden;
• Je bewust te zijn van de gevoelens van anderen en jezelf toe te staan om je anders te voelen dan anderen;
• Anderen niet proberen te veranderen, oplappen of redden uit moeilijke situaties of gevoelens;
• Anderen toe te staan hun eigen beslissingen te maken;
• Zelfzorg als prioriteit te stellen;
• Te doen wat het beste is voor jezelf;
• Persoonlijke informatie in mondjesmaat te delen, afhankelijk van hoe goed je iemand kent en vertrouwt;
• Te herkennen welke problemen jouw verantwoordelijkheid zijn en welke problemen toebehoren aan anderen;
• Je gedachten, gevoelens en behoeften te  communiceren.

Het stellen van grenzen wordt door empathische personen nogal eens gezien als egoïstisch. Vaak hebben zij in hun omgeving te maken gehad met mensen, die extreem aan zichzelf dachten of die hen afstraften wanneer ze hun grenzen stelden. Daardoor hebben zij belemmerende ideeën ontwikkeld over ikzucht/egoïsme. Deze ideeën staan het stellen van persoonlijke grenzen in de weg. Egoïsme bevindt zich aan het ene uiterste van een as met aan het andere uiterste altruïsme. Altruïsme is de afwezigheid van eigenbelang en egoïsme is de aanwezigheid van eigenbelang. Geen van beide kanten is beter of slechter dan de andere kant. Beide kwaliteiten kunnen waardevol en nuttig zijn op het juiste moment en zijn beide in zekere mate nodig om een gezonde balans te creëren. Een disbalans op deze as naar de ene of de andere kant (= extremiteit of polariteit) is niet gezond. Door acceptatie van beide kanten en techniek en oefening kan je je grenzen in ere herstellen of opbouwen.

Bepaalde mensen zullen echter negatief reageren eens je je grenzen begint te stellen. Als iemand kwaad wordt op jou, omdat je een grens ten opzichte van hem of haar stelt, beschouw dat dan als een goed teken dat de grens nodig was. Blijf volhouden. Vaak zijn de mensen die het meest van streek zijn door jouw grenzen, degenen die er het meest profijt bij hadden, dat jij geen grenzen had.

Empathie en trauma

Ikzelf ben zodanig empathisch, dat ik de diepste trauma’s van andere mensen kan voelen alsof ze de mijne zijn. Dit soort empathie, zonder adequate grenzen, kan leiden tot secundaire traumatisering. Secundaire traumatisering is een onbewuste reactie van een persoon op de traumatische verhalen/energieën van anderen en is een zwaar onderschat en relatief onbekend fenomeen. Het lijkt alsof de persoon de traumatische ervaring zelf heeft meegemaakt, omdat hij of zij zich dermate inleeft in het verhaal/de energie van de andere. Hij of zij projecteert als het ware de emoties van de getraumatiseerde persoon op zichzelf en begint zich te identificeren met de geleden pijn. Door herhaaldelijk een overvloed aan zulke emotionele impulsen van verschillende mensen of een collectieve tragedie te ervaren, kan men zelfs symptomen vertonen van het (complex) post traumatisch stresssyndroom (zoals bijvoorbeeld nachtmerries, flashbacks, angstaanvallen, depressie, permanent verhoogde alertheid, dissociatie, fysieke pijn, verlies van motivatie, verlies van eetlust, …). Het complexe aan dit soort traumatisering is echter dat er op het eerste zicht niet echt een aanleiding te vinden is voor het ontstaan van de traumasymptomen. Hierdoor hebben zowel klassieke als alternatieve traumabehandelingen/therapieën doorgaans weinig tot geen effect.

Grenzen stellen was dan ook één van de grootste uitdagingen van mijn persoonlijk ontwikkelingsproces. 10 jaar geleden wist ik niet eens wat grenzen waren, laat staan waar de mijne zich ergens bevonden. Mijn fysieke en emotionele grenzen werden voortdurend overschreden, zowel door mezelf als door anderen, waardoor ik alle gevoel van zelfbewustzijn verloren was. Hierdoor leed ik aan chronische depressie, hyperventilatie, angst, pijn en vermoeidheid. Dankzij dagelijkse oefening heb ik enorme vooruitgang geboekt op dit vlak. Het zal altijd een uitdaging blijven voor mij en hoe dichter iemand bij mij staat (letterlijk en figuurlijk), hoe moeilijker het nog steeds is om gezonde grenzen te stellen, maar het gaat de goede kant uit. De quarantainemaatregel is op dat vlak een ware zegen geweest voor mij. Ondanks dat ik het gewicht van de angst voelde, die overal in de lucht hing, kon ik mezelf voor de rest volledig afsluiten van de buitenwereld en emotioneel even op adem en tot mezelf komen. Ook de natuur heeft dit effect op mij. En zo kom ik elke dag een beetje meer in mijn kracht.

De gewonde heler

Bewuste empathie, die ontwikkeld is als vaardigheid, heeft de kracht om te genezen. De bedoeling van empathie is eigenlijk het weerspiegelen van onbewuste emoties, gedachten, gevoelens en gedragingen van anderen, zodat deze naar het bewustzijn gebracht kunnen worden om daar losgelaten te worden. Empathie is als het ware een ingebouwde MRI-scanmachine voor het onbewuste. Om die reden zijn mensen met veel empathie vaak actief als hulpverlener, maatschappelijk werker, therapeut, …

Hoog-empathische mensen zijn zogenaamde kameleons. Via spiegelneuronen in de hersenen (waarover we allemaal in meer of mindere mate beschikken) zijn ze namelijk in staat om verschillende vormen, kleuren en gedragingen aan te nemen afhankelijk van de persoon of personen, die ze weerspiegelen. Vaak verliezen ze zichzelf daar in. Bovendien wil niet iedereen in de spiegel kijken, die hen wordt voorgehouden. Veel mensen hebben namelijk weerstand tegen hun eigen onbewuste. In de plaats van in de spiegel te kijken en bij zichzelf te veranderen wat ze kunnen veranderen, slagen ze de spiegel daarom in duizend stukjes. Erg empathische mensen zijn dan ook vaak het slachtoffer van pestgedrag, mishandeling, huishoudelijk geweld, manipulatie, gaslighting, verwaarlozing en misbruik.

Onbewuste en onderontwikkelde empathie kan daarom voelen als een vloek, alsof je een zwaar kruis of de last van de wereld op je schouders draagt. Vaak worden zulke mensen als zwak en dramatisch beschouwd. Hun lijden is immers onzichtbaar voor de buitenwereld, maar erg reëel in hun eigen beleving. Maar eigenlijk zijn ze zelfs uitzonderlijk sterk om deze onzichtbare last een leven lang te dragen. Jammer genoeg is voor sommigen de last op een gegeven moment zo onhoudbaar, dat ze geen andere uitweg zien dan uit het leven te stappen.

Via deze weg wil ik daarom kennis, begrip en waardering van de kwaliteit empathie verspreiden. Elk levend wezen wordt geboren met empathische/spiegelende vaardigheden (kijk maar naar paarden, die om die reden worden ingezet in coaching en therapie). De ontkenning, ondermijning, verdrukking, misinterpretatie, onderwaardering, afstraffing en minimalisering van deze waardevolle kwaliteit maakt niet alleen empathische mensen ziek, maar verziekt de maatschappij als geheel. We hebben niet nog meer vals optimisme, valse positiviteit en valse dankbaarheid nodig in deze maatschappij. Dat zijn slechts pleisters op de wonde. We hebben de gelegenheid nodig om te rouwen, om onze woede te laten razen en om verdrietig, beschaamd of angstig te zijn zonder oordeel. Want ook deze gevoelens zijn van belang. Empathische mensen kunnen deze gelegenheid creëren en zo bijdragen aan een emotioneel stabielere samenleving. Op voorwaarde evenwel dat ze gezonde grenzen hebben ontwikkeld en hun empathische vaardigheden hebben leren hanteren.

Empathie is het medicijn dat de wereld nodig heeft
Judith Orloff

Door mijn persoonlijke en inmiddels professionele ervaring ben ik gespecialiseerd in de coaching van (hoog)empathische ondernemers en leidinggevenden. Ik begeleid hen bij de ontwikkeling van assertiviteit, zelfvertrouwen en persoonlijk leiderschap, teneinde de optimale omstandigheden te creëren waarin ze hun kwaliteiten veilig en effectief kunnen inzetten. Voor meer informatie, neem een kijkje op mijn website of contacteer mij met je vraag of om een afspraak te maken voor een vrijblijvende kennismaking.