Woede als sleutel tot traumaheling
In de Netflix serie “The Queen’s Gambit” zegt één van de personages op een gegeven moment tegen de hoofdrolspeelster: “Anger is a potent spice. A pinch wakes you up, too much dulls your senses.” Deze quote heeft mij aangezet tot het schrijven van dit blog. Het hoofdpersonage worstelt namelijk, net als ik, met woede ten gevolge van trauma. Naarmate de serie vordert, leert ze haar woede controleren in de plaats van te verdrukken met verslavingen. Dit maakt haar wakker en onoverwinnelijk. Woede is namelijk de meest onbegrepen traumaemotie, maar tegelijk ook een belangrijke sleutel bij traumaheling.
De onbeweeglijkheidsreactie
Op het moment dat een jachtluipaard (roofdier) in contact komt met een impala (prooidier) valt de impala in overgave aan de naderende dood op de grond. Het dier doet net alsof het dood is, het is instinctief een ander bewustzijnsstadium binnengegaan. De natuur heeft deze onbeweeglijkheidsreactie of bevriezing ontwikkeld enerzijds als allerlaatste overlevingsstrategie en anderzijds omdat in deze staat van bewusteloosheid geen pijn gevoeld wordt.
Als mensen worden blootgesteld aan een onvermijdelijk of overweldigend gevaar, dan reageren ook zij onwillekeurig door te bevriezen. We kunnen letterlijk bevriezen van angst en dat zal traumatische symptomen veroorzaken. Wat iemand traumatiseert, hangt echter af van persoon tot persoon. Sommige mensen geraken getraumatiseerd door een bepaalde gebeurtenis, terwijl anderen niets overhouden aan diezelfde gebeurtenis.
Op het moment van bevriezing is er een implosie van energie. De opwinding van het zenuwstelsel door de bedreiging wordt plots lamgelegd door de onbeweeglijkheidsreactie en dat veroorzaakt een krachtige turbulentie in het lichaam. Om geen traumaslachtoffer te worden, moet een bedreigd mens (of een bedreigde impala) al deze turbulente energie ontladen. Deze energie gaat niet vanzelf weg, maar blijft in het lichaam aanwezig en vormt daar een grote verscheidenheid aan symptomen, zoals angst, depressie, psychosomatische klachten en gedragsproblemen. Zolang je deze indrukwekkende krachten niet kunt bevrijden, blijf je gekweld in het traumatische doolhof ronddwalen.1
Neurodiversiteit en (complex) trauma
Door de gevoeligheid, die bij mijn neurodiversiteit hoort, ervaar ik situaties veel sneller als traumatiserend dan iemand, die neurotypisch is. Ik heb niet één grote traumatiserende gebeurtenis meegemaakt, maar meerdere traumatiserende gebeurtenissen tussen mijn geboorte en nu. Dat wordt complex trauma genoemd. Mijn sociale angst is daardoor van een dergelijk niveau geworden, dat het een traumatiserend effect heeft op mij. Mijn zenuwstelsel is zodanig overweldigd door alles wat ik voel bij (bepaalde) andere mensen, dat het de prikkels niet kan verwerken en uitschakelt. Ik bevries. Ik verstrak. Ik dissocieer.
Door mijn ‘masker’ is dit echter niet zichtbaar. Mijn masker is namelijk een spiegel. Mijn bewuste zelf is uitgeschakeld en mijn onbewuste zelf kopieert anderen hun gedrag als overlevingsstrategie. Daarom lijk ik perfect normaal aan de buitenkant, maar dat is allemaal geforceerd gedrag, waar ik eigenlijk geen energie voor heb, want mijn energie zit vast in de permanente onbeweeglijkheidsreactie. Hierdoor heb ik last van chronische pijn en vermoeidheid en kan ik mezelf moeilijk verwarmen in de winter.
Ik ben mij hiervan bewust beginnen worden door op wandel te gaan met mijn hond en mijn paard. Dieren spiegelen namelijk onze onbewuste gevoelens. Als ik alleen op wandel ben en ik word bekeken of benaderd door mensen of ik moet door een groep mensen lopen, dan bevriezen hond en paard en zijn ze niet meer vooruit te krijgen tot “het gevaar” (de mensen) geweken is. Hiermee weerspiegelen ze mijn verlammende sociale angst. Mijn hond kon ik nog optillen om naar een veilige plek te wandelen, maar bij een paard dat aan de grond is genageld, is dat iets lastiger.
Omdat we in een sociale maatschappij leven, wordt mijn trauma dus getriggerd van zodra ik buiten kom en interactie heb met anderen. Doordat ik tot hiertoe niet in staat ben geweest om deze angst volledig te overwinnen, blijf ik nog vaak overweldigd, verslagen en doodsbang door (mogelijke) sociale interactie. Ik zit gevangen in mijn angst en ben nog niet helemaal in staat op een voor mij gezonde manier aan het leven deel te nemen. Daarom was de lockdownperiode een zegen voor mij. Daarom zonder ik mij al een hele lange tijd af en breng ik liever tijd alleen in de natuur en met dieren door, dan mij tussen mensen te begeven. Intussen leer ik om minder overweldigd te worden van sociaal contact en is het aantal momenten waarop ik volledig bevries als gedaald.
De kracht van woede
Doordat mijn energie (mijn vuur) bevroren is in de onbeweeglijkheidsreactie, kan ik mijn grenzen niet stellen, kom ik niet voor mezelf op en vertoon ik pleasergedrag. Ik pas mij perfect aan aan anderen hun wensen en behoeften om niet “aangevallen” te worden. Als ik erg overprikkeld ben, voel ik niets meer en voel ik dus ook niet, dat er over mijn grenzen wordt gegaan. Dat besef ik pas achteraf, als ik niet meer kan reageren. Dit gebeurt voornamelijk bij mensen, die ik niet (goed) ken of wiens energie mijn systeem als toxisch of bedreigend ervaart.
Doordat ik voortdurend over mijn grenzen ga en laat gaan en niet opkom voor mezelf, creëert dit een opeenstapeling van woede. Deze woede wordt voornamelijk geïnternaliseerd door zelfkritiek, perfectionisme en prestatiedrang, maar af en toe loopt mijn emmertje over en explodeer ik. Jammer genoeg is dat meestal tegen de mensen, die ik het liefste zie, een onschuldige voorbijganger, die mij aanstaart als ik geen kant meer op kan met mijn hond of paard of door mijn haren uit trekken en mijn hoofd tegen de muur te bonken toen ik een tiener was.
De enorme interne woede is voor mij één van de moeilijkste dingen geweest om op een gezonde constructieve manier te verwerken en mee om te gaan. Temeer omdat er heel weinig begrip is in onze maatschappij over het uiten van emoties in het algemeen en van woede in het bijzonder. Als ik mij veilig genoeg voel om het er te laten zijn (en dat is meestal als ik alleen ben), laat ik mijn woede de vrije loop door het weg te schrijven, in de kussens van mijn zetel te boksen, op de grond te stampen, te schudden/flapperen met mijn ledematen, mijn auto aan de kant te zetten en tegen mijn stuur te brullen, … Zo heb ik geleerd om gecontroleerd stoom af te laten, explosiemomenten tegen anderen te beperken en de turbulente geïmplodeerde energie stukje bij beetje te kunnen bevrijden. Traag maar zeker krijg ik zo steeds meer beschikking over gezonde vrij stromende woede (vuur). Woede is trouwens, net zoals alle andere emoties, niet goed of slecht. Vrij stromende woede helpt je namelijk om grenzen te kunnen (her)stellen en trauma te helen2.
Het volledig herstellen van trauma is een proces om van bijna-dood (bewusteloosheid) naar terug levend (bewustzijn) te komen. Dit proces is rommelig, ongestructureerd en nooit emotieloos. Woede en furie zijn in dit proces geen teken van dysfunctie of instabiliteit, maar broodnodig om de verwoeste grenzen te herstellen. Het is dan ook belangrijk, dat je tijdens het helingsproces omringd wordt door mensen, die dit begrijpen, weten hoe ze hier mee om moeten gaan en je zo kunnen steunen om je ziel terug te verwelkomen in je getraumatiseerde lichaam2.
Ik ben heel dankbaar, dat ik inmiddels een handvol begripvolle ruimdenkende familieleden en vrienden heb, die ik dit heb kunnen uitleggen naarmate ik het zelf begreep en waar ik mij veilig genoeg bij voel om af en toe een stukje van het brede scala aan traumaemoties los te laten. Zo kunnen zij mij enigszins steunen bij dit woelige traumahelingsproces. Dit geeft mij echter geen vrijgeleide om trauma als excuus te gebruiken om te pas en te onpas een woedeaanval op hen af te vuren, maar dit geeft mij wel het vertrouwen, dat als er eens iets naar boven komt, dat er adequaat op wordt gereageerd en het niet persoonlijk wordt genomen. Ik besef dat het ook voor mijn omgeving niet gemakkelijk is, maar ik heb het gevoel dat het einde nabij is…
***
Herken je jezelf in wat ik schrijf en heb je niemand in je omgeving, die je hierbij kan helpen, zoek dan een bekwame traumatherapeut waar je je veilig (genoeg) bij voelt om deze turbulente emoties los te laten (je veilig voelen is hierbij belangrijker dan de diploma’s en/of titels van deze persoon). Trauma hoeft geen levenslange gevangenisstraf te zijn. Het is volgens Peter Levine immers geen stoornis, maar een verstoring. En als ik een tip mag geven: neem je tijd met dit proces, wees geduldig en probeer niets te forceren of een shortcut te zoeken vanuit frustratie. Jouw heling heeft de tijd nodig, die het nodig heeft. Je leven wacht op jou aan het andere eind van de tunnel.
1 Wil je hier meer over weten, dan verwijs ik je graag naar het boek “De tijger ontwaakt” van Peter A. Levine , waar deze passage op geïnspireerd is en uittreksels van bevat.
2 Als je hier graag meer over wilt weten, raad ik je het boek “The language of emotions” van Karla McLaren aan, waar deze passage op geïnspireerd is en uittreksels van bevat.